انگیزش تشویقی چیست و چگونه کار می‌کند؟ تشویق برای همه، تنبیه برای یک نفر!

همه‌ی ما در طول زندگی همیشه به میزانی از تشویق نیاز داریم. به خاطر شرایط این دو سال اخیر هم، احتمالا میزان این نیاز اضافه شده است. چه کسی سعی نکرده وزنش را که در طول دوران همه‌گیری افزایش یافته، کاهش ندهد؟ چه کسی حس نکرده هنگام حضور در جلسات آنلاین نیاز دارد تا خود را به هر روشی که شده، مشتاق نشان دهد؟ چه کسی نخواسته از بازگشت به دفتر کارش و حضور در ساعات اداری هیجان‌زده نباشد؟ احساس بی‌انگیزگی به یکی از ویژگی‌های زندگی ما تبدیل شده است. اما انگیزش تشویقی راهی برای برگرداندن شور، انگیره، پیگیری و سایر چیزهای مهم در روند زندگی است.

در این مقاله به این موضوع، چیستی و شیوه‌ی عملکرد آن می‌پردازیم. با ما همراه باشید.

انگیرش تشویقی چیست؟

یکی از مباحث مهم‌روانشناسی در بررسی رفتارهای انسانی، مطالعه انگیزه‌مندی افراد است. برای مثال چگونه یک نفر از فردی بدون تحرک به دونده‌ی ماراتون تبدیل می‌شود؟ محرک اصلی ما برای تزریق واکسن کووید-۱۹ یا حتی عدم‌تزریق آن چیست؟ چه‌چیزی باعث می‌شود تا بتوانیم از فکر یا رفتارمان مطمئن شویم؟ بررسی انگیزه‌ها روی ارتباط بین اهداف و رفتار ما متمرکز شده و به مطالعه‌ی آن‌ها می‌پردازد. به طور کلی تنها در صورت وجود مشوق‌های قابل توجه برای افراد، این ارتباط پدید می‌آید.

ریشه‌های مشوق‌‌ها

اگر ردِ ریشه‌های انگیزشی‌مان را بگیریم، به دوران کودکی خودمان خواهیم رسید. همه‌ی ما خاطره‌ای مشابه داریم: «اگر همه‌ی غذایت را بخوری، به زودی رشد می‌کنی و قوی می‌شوی.» اگر ظرف غذایمان را هم تمام می‌کردیم، آخر هفته می‌توانستیم به گردش، پارک یا شهربازی برویم. انگیزه‌ی تفریح و بیرون رفتن چیزی بود که می‌توانست به اندازه‌ی کافی روی رفتارمان تأثیر بگذارد.

با افزایش سن نیز باز هم محرک‌ها نقش بسیار بزرگی در تمامی انتخا‌ب‌های ما دارند. برای مثال اگر از رشته‌ی تحصیلی یا برخی واحدهای درسی‌ لذت نبریم، نمرات خوبی کسب نکنیم، تمایلی به ادامه‌ی تحصیلی در مقاطع بعدی نداشته باشیم، یا حتی نخواهیم بابت شهریه دانشگاه بدهکار شویم، باز هم تحصیلمان را به پایان می‌رسانیم. اما چرا؟ زیرا امکان پیدا کردن شغل بهتر، داشتن اعتبار و مزایای مالی کسب مدرک دانشگاهی انگیزه‌ی بسیار مهمی برای ما است.

تحقیقات دکتر هالی وایت به عنوان یکی از پژوهشگران زمینه‌ی انگیزش تشویقی، تغذیه و مدیریت وزن به ما نشان می‌دهد:

حتی وقتی انگیزه‌های ما از بین می‌رود، باز هم انگیزه‌های دیگری درون ما زنده می‌شود.

نمونه‌هایی از سازوکار مشوق‌ها

درباره محرک‌های رفتاری ما، به ویژه انگیزه‌های بیرونی، دکتر وایت راهکار جالبی را در پیش گرفته است. او از مراجعانش می‌خواهد (و حتی گاهی با آن‌ها وارد چالش می‌شود) تا تنها با تغییر یک رفتار،‌ بتوانند به اهدافشان در کاهش وزن برسند. آن‌ها باید با روش «هویج و چماق» مؤافقت کنند که در صورت موفقیت، پاداش می‌گیرند و در غیر این صورت تنبیه خواهند شد. این محرک می‌تواند چیزی مانند امکان استفاده از استخر آب‌گرم در صورت رسیدن به اهداف تعیین شده، یا مجبور بودن به بالا و پایین شدن طولانی از پله‌های ساختمان‌ در صورت نرسیدن به وزن لازم باشد.

چه مراجعان این روش را انتخاب کنند و چه نکنند، هدف نهایی باید چیزی باشد که واقعا آن‌ها می‌خواهند. انگیزش تشویقی نیز باید طوری طراحی شود که بتواند به اندازه‌ی کافی روی رفتار آن‌ها تأثیر بگذارد، تا به هدف اصلی برسند. برخی از افراد بیشتر به وسیله‌ی تشویق‌ و جایزه انگیزه می‌گیرند (روش هویج)، اما برخی دیگر به وسیله‌ی تنبیه یا گرفتن نمره‌ی منفی (روش چماق) به مسیر اهدافشان بر می‌گردند.

یک مثال دیگر برای این موضوع امتیازهایی است که دولت‌ها و شرکت‌ها به افراد واکسینه شده می‌دهند؛ به این افراد بلیت‌های قرعه کشی، پول نقد، بلیت کنسرت، امکان شرکت در برنامه‌های خاص یا کوپن تخفیف غذا ارائه می‌شود. این لیست از عامل‌های ترغیب‌کننده به تمامی افراد جامعه پیشنهاد شده، تا میزان نرخ واکسیناسیون به بیشترین حد ممکن برسد که البته روش خلاقانه‌ای است. انگیزه‌های ما می‌تواند اقتصادی، اجتماعی یا حتی دارای جنبه‌ی اخلاقی باشد. اما چرا در مسأله واکسیناسیون تنها این نوع از مشوق‌ها جوابگو بوده است؟

به یاد داشته باشیم کلید اصلی برای کار کردن انگیزه‌مندی، میزان اهمیت پاداش نهایی برای افراد در صورت رسیدن به هدف‌ها است. در نتیجه نمی‌توان با یک نوع پاداش ثابت، همه‌ی افراد را انگیزه‌مندتر کرد.

ارزش یک مشوق می‌تواند در زمان و موقعیت مختلف، تغییر کند.

استفان فرانزویی

---

انگیزش تشویقی با سایر روش‌های انگیزش چه تفاوتی دارد؟

این روش تنها یکی از روش‌های تحریک افراد است که تکیه‌ی خود را بر عوامل بیرونی گذاشته. چون دریافت پاداش ابزار قدرتمندی در تغییر رفتار محسوب می‌شود، این روش می‌تواند بیشتر برای‌مان مؤثر باشد و ما را به سمت اهداف‌مان پیش ببرد. در ادامه به بررسی دقیق‌تر این محرک‌ها می‌پردازیم.

ترس‌ها

در خیلی از موارد انجام یک کار از سر ترس با انجام همان کار به‌خاطر وجود اشتیاق، بسیار متفاوت خواهد بود. برخی افراد نه به خاطر دریافت پاداش، بلکه به خاطر اجتناب از برخی نتایج یا ترس از تنبیه شدن به انجام کاری اقدام می‌کنند. برای مثال برخی زوج‌های جوان نه به دلیل وجود علاقه و عشق،‌ بلکه به خاطر ترس از قضاوت دیگران و عواقب آن، زندگی با هم را ادامه می‌دهند.

بیشتر بخوانید: چرا راهکارهای افزایش بهره وری جوابگو نیستند؟ ۳ پیشنهاد اختصاصی برای شما

مثال جالب دیگر برای محرک بودن ترس که در دوران شیوع کرونا بسیار شایع شده است ترس از فقیر شدن است. همین مسأله باعث شده به‌رغم وجود عدم علاقه‌ی افراد به شغلشان، آن‌ها در همان کار بمانند. تنها به تازگی شاهد نشانه‌های از افزایش ترک شغل توسط کارگران و عدم‌بازگشت به شغلشان، در صورت عدم‌تغییر شرایط هستیم.

انگیزه‌های اجتماعی

انسان موجودی اجتماعی است و میل تعلق به یک گروه یکی انگیزه‌ی بسیار قوی به حساب می‌آید. این نوع از مشوق‌ها باعث می‌شود افراد به امید پذیرفته شدن توسط دیگران، رفتارشان را تغییر دهند.

گسترش اینترنت و انفجار محتوا در شبکه‌های اجتماعی، هم جنبه‌های مثبت و هم جنبه‌های منفی برای ما داشته است. مثلاً در دوران کنونی بخش زیادی از دانش‌آموزان سعی کرده‌اند به یکی از گروه‌های درون مدرسه از جمله نرِدها، هنری‌ها، گیمرها یا سایر گروه‌ها راه پیدا کنند. همه‌ی ما احتمالا حداقل یکبار تجربه عدم‌انتخاب در هنگام یارکشی، انتخابات درون مدرسه یا مصاحبه شغلی را داشته‌ایم. ترس از طر شدن بسیار قوی است و می‌تواند، بخشی از علت میزان بالای حضور ما در شبکه‌های اجتماعی باشد.

---

قبل از هرچیزی بهتر است یادآوری کنیم…

باید بدانیم به خصوص در این دوران پر از تنش، احساس بی‌انگیزگی اتفاقی شایع و قابل قبول است.

همچنین انگیزه‌های بیرونی که در این مطلب درباره‌ی آن‌ها صحبت کردیم، می‌توانند ابزار مناسبی برای انگیزش دوباره‌ی ما باشند. در این متن به طور خیلی خلاصه درباره انگیزش تشویقی گفتیم، اما دایره این محرک‌ها می‌تواند شامل موارد بسیار بیشتری باشد.

این را به یاد داشته باشیم کارکرد مشوق‌های بیرونی، به میزان اهمیت آن پاداش برای هر فرد بستگی دارد. علاوه‌براین اگر این انگیزه‌های بیرونی با هدف‌ها در یک راستا نباشند، نتایج به دست آمده تنها در کوتاه مدت دوام خواهند داشت.

برای مثال فرض کنیم دلیل اصلی ما برای کاهش وزن و لاغر شدن، پوشیدن یک لباس خاص در شب عروسی‌مان است. اما آیا بعد از مراسم هم کنترل وزنمان را ادامه خواهیم داد یا این‌که وزن ما دوباره افزایش می‌یابد؟ اگر هدف ما در محل‌کارمان تبدیل شدن به کارمند نمونه و دریافت جایزه‌ی باشد، آیا بعد از رسیدن به آن باز هم همین مسیر را ادامه می‌دهیم؟ یا نه، بلکه برای انگیزه‌مند بودن به دلیل بیشتری نیاز داریم؟

ویکتور فرانکل (یکی از روانشناسان معروف قرن بیستم) که از بازماندگان هلوکاست است و کتاب انسان در جستجوی معنا را نوشته، می‌گوید: «هر که برای چرایی زندگی‌اش پاسخی داشته باشد، هر اتفاقی را تحمل خواهد کرد.» درست است که انگیزه‌های بیرونی روی رفتار ما تأثیر بسیار زیادی دارند، اما برای رسیدن به بهترین نتجیه باید آن‌ها را با انگیزه‌های درونی‌مان ترکیب کنیم.

امیر آرام فر

TwitterLinkedIn

من امیر آرام‌فر هستم. در زندگی کارهایی زیادی کرده‌ام، اما هیچ چیز نوشتن نمی‌شود. چرا که به دنیا می‌توانم خیلی چیزها اضافه کنم. اگر دوست داشتید هم‌مسیر شویم، مشتاق خواهم بود!